Tytuł: Józef Mackiewicz: artyzm, biografia, recepcja
Autor: Wacław Lewandowski
Wydawca: Kontra, Londyn 2000
Rok: 2000
Opis:
Książka ta składa się z dwóch obszernych studiów, z których pierwsze poświęcone jest biografii pisarza, drugie zaś przynosi rozważenie ważniejszych aspektów sztuki pisarskiej Józefa Mackiewicza i jest utrzymane w uporządkowaniu wypływającym w dużej mierze ze zbioru zastanych opinii o tym pisarstwie, utrwalonych zarówno przez emigracyjną, jak i krajową krytykę.
W części pierwszej proponuję czytelnikowi swoiście ukierunkowaną lekturę „tekstu biograficznego”, skupioną przede wszystkim na słabo dotąd zbadanym okresie formowania się przyszłego pisarza, który był nie tylko czasem krzepnięcia radykalnie antykomunistycznej postawy, która stanie się znakiem rozpoznawczym Mackiewicza pisarza-emigranta w latach powojennych, lecz także — okresem wieloletniego, celowego (i poświadczonego tekstowo) przygotowywania się przyszłego autora do komponowania struktur powieściowych. […]
Obszerniejszą, drugą część książki rozpoczyna syntetyczny przegląd stanowisk krytycznych i utartych opinii o pisarstwie autora Drogi donikąd. Starałem się ukazać specyfikę sytuacji recepcyjnej, w jakiej funkcjonują nadal dzieła Józefa Mackiewicza. Specyfikę tę określa skłonność do podporządkowania refleksji nad dziełem polemice ze stanowiskiem politycznym autora, wyrażanym w tekstach dyskursywnych, jakie wyszły spod jego pióra. Uznałem, że pisząc o Mackiewiczu-pisarzu nie sposób owego niezwykłego ukierunkowania odbioru zignorować, trzeba zaś umożliwić wyjście poza krąg jego ograniczeń, sięgając do wnętrza powieściowych struktur, strzegąc tekstowej immanencji tej części badawczego postępowania, tak by refleksja nad artyzmem Mackiewicza nie wymknęła się poza obszar tekstu i nie stała kolejnym głosem w ideologicznym sporze o ocenę osoby pisarza, zatem w sporze, który dotąd skutecznie unicestwiał wszelkie próby racjonalnej oceny jego literackiej spuścizny. Interesuje mnie zwłaszcza wpisany w powieści Józefa Mackiewicza dyskurs z literacką tradycją, wybór literackiego wzorca, jak i autorski model powieści, w tym kształcie, w jakim został przez pisarza zrealizowany.
Książka ta jest całością nową, jej fragmenty nie były wcześniej ogłaszane. Powstała w wyniku rozszerzenia rozprawy doktorskiej przygotowanej pod naukową opieką Prof. dra Artura Hutnikiewicza i przedstawionej Radzie Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w czerwcu 1997 roku.
Wacław Lewandowski (Ze Wstępu)
*
Książka Wacława Lewandowskiego strukturalnie i merytorycznie mieści się w ramach monografii życia i twórczości, oferując zarazem i znacznie więcej, i – na mocy słusznej decyzji — trochę mniej niż po monograficznym ujęciu zazwyczaj można się spodziewać. (Owo „mniej” polega na tym, że praca nie aspiruje do kompletności wiedzy o pisarzu – świadomie rezygnuje z prezentacji spraw już zbadanych, jak np. przedstawionej kiedy indziej i przez kogo innego tzw. „sprawy Mackiewicza”.) Obszerna całość (z górą 350 stron) została podzielona przejrzyście na dwie części. Pierwsza (Życie i twórczość) zawiera biografię, zaś nieco większa część druga (Artyzm, technika i światopogląd powieści JózefaMackiewicza) w kilku rozdziałach wywodzi estetyczno- i etyczno-literackie poglądy pisarza, analizuje właściwości artystycznej ekspresji, omawia pisarską strategię, ustala rolę i znaczenie faktografizmu oraz prawdy historycznej w Mackiewiczowskim modelu powieści, poświęca uwagę literackim wzorcom i inspiracjom, a także stosunkowi autora do tradycji i nowatorstwa… Lewandowski, idąc własną drogą, w pewnej mierze rewiduje i prostuje mylne sądy, błędne mniemania i wmówienia krytyki na temat twórczości autora Sprawy pułkownika Miasojedowa. …
Część biograficzna daje znacznie więcej aniżeli tylko ujęcie życiorysowe. Badacz imponuje zgromadzoną dokumentacją, skrupulatną faktografią, zebraną na podstawie dokumentów (urzędowych i prywatnych), korespondencji, relacji i pamiętników, zwłaszcza w odniesieniu do czasów dzieciństwa i młodości, służby wojskowej w okresie wojny polsko-bolszewickiej, późniejszych poszukiwań życiowej drogi oraz dziennikarsko-redakcyjnej pracy w Wilnie. (Ważna wydaje się weryfikacja quasi-wspomnieniowych tekstów publicystycznych Mackiewicza, sugerujących np. inny niż w rzeczywistości obraz jego udziału w wypadkach wojennych 1919-1920 r. Także odnosząca się do tych wydarzeń powieść Lewa wolna nie może być – wbrew pozorom – uznana za autobiograficzną.) …
[Wacław Lewandowski] przekonuje precyzją i trafnością analiz i odczytań, które popiera rzetelną egzemplifikacją i argumentacją; przewód myślowy prowadzi spójnie i logicznie. Słowem: pokazuje się od najlepszej strony jako wnikliwy i kompetentny interpretator. Przy tych wszystkich zaletach zwraca uwagę styl: staranny, spokojny, opanowany, utrzymany raczej w tonie solenności i powagi, zarazem nie pozbawiony zanikającej już w nowszych pracach literaturoznawczych swoistej elegancji.
Krzysztof Polechoński, „Józef Mackiewicz – życie i dzieło integralne”, Arcana 39