Tytuł: Józef Mackiewicz (nota biograficzna)
Autor: Orłoś Kazimierz
Wydawca: Józef Mackiewicz: życie, twórczość, nagroda, ALFA-WERO, Warszawa 2002, s. 5-7
Rok: 2002
Opis:
Józef Mackiewicz (nota biograficzna)
Józef Mackiewicz, młodszy brat Stanisława Cata-Mackiewicza, urodził się w 1902 roku w Petersburgu. Syn Antoniego Mackiewicza i Marii Pietraszkiewicz. Mackiewiczowie i Pietraszkiewiczowie wywodzili się z Wileńszczyzny. Majątki obu rodzin uległy konfiskacie po powstaniach w XIX wieku. W Petersburgu Antoni Mackiewicz był współwłaścicielem znanej firmy importującej wina.
W 1907 roku rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna. Tu Józef uczęszczał do gimnazjów: rosyjskiego Winogradowa i polskiego – Stowarzyszenia Nauczycieli.
Jako uczeń VI klasy gimnazjum wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Był w 10. Pułku Ułanów Dywizji Litewsko-Białoruskiej oraz 13. Pułku Ułanów Wileńskich. Po wojnie rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, później w Wilnie na Uniwersytecie im. Stefana Batorego – studiów tych jednak nie ukończył. W 1924 roku ożenił się z Antoniną Kopańską, nauczycielką. W 1922 roku podjął pracę w dzienniku „Słowo”, redagowanym przez Stanisława Mackiewicza. Ze „Słowem” związany był do wybuchu wojny w 1939 roku. Publikował reportaże, artykuły, felietony i opowiadania. W połowie lat trzydziestych, po rozpadzie małżeństwa, poznał Barbarę Toporską, dziennikarkę i pisarkę, która została towarzyszką jego życia aż do śmierci.
Po wybuchu wojny znalazł się w Kownie. Później w Wilnie, zajętym przez Litwinów, wydawał „Gazetę Codzienną”. Po ponownym zajęciu Wileńszczyzny przez wojska sowieckie, mieszkał w Czarnym Borze. Pracował jako wozak i drwal. W pierwszych miesiącach wojny niemiecko-sowieckiej – w okresie od lipca do października 1941 roku – opublikował trzy fragmenty „Drogi donikąd” oraz jeden artykuł w „Gońcu Codziennym”, polskojęzycznym piśmie ukazującym się w okupowanym Wilnie.
W maju 1943 roku, za zgodą Komendy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej, przyjął zaproszenie Niemców i pojechał do Katynia, gdzie był świadkiem ekshumacji zamordowanych przez NKWD oficerów polskich. Fakt ten zaważył na całym dalszym życiu Józefa Mackiewicza.
Po wojnie znalazł się we Włoszech. Na zlecenie Oddziału Kultury i Prasy II Korpusu generała Andersa napisał „Zbrodnię katyńską w świetle dokumentów”. Była to pierwsza, szczegółowo udokumentowana praca polskiego autora wskazująca na Stalina i NKWD jako sprawców mordu. W roku 1952 Mackiewicz występował przed Komisją Kongresu Stanów Zjednoczonych jako jeden z głównych świadków tej zbrodni.
Od 1947 do 1955 roku mieszkał w Londynie. Pisywał m.in. w piśmie „Lwów i Wilno”, wydawanym przez Stanisława Mackiewicza. W 1955 roku Józef Mackiewicz i Barbara Toporska zamieszkali w Monachium. Tutaj autor „Drogi donikąd” napisał inne wielkie powieści: „Kontrę”, „Sprawę pułkownika Miasojedowa”, „Lewą wolną” i „Nie trzeba głośno mówić”. Przez wiele lat współpracował z pismami emigracyjnymi, przede wszystkim londyńskimi „Wiadomościami” i paryską „Kulturą”, drukując liczne artykuły, felietony, wspomnienia i polemiki. Przez cały ten okres, aż do śmierci, był atakowany przez różne gremia, zarówno na uchodźstwie, jak i w kraju. Środowiska AK-owskie nie mogły darować Mackiewiczowi krytycznej oceny polityki rządu londyńskiego i AK wobec Sowietów; wypominano mu bez końca wyrok sądu specjalnego AK (odwołany przez komendanta Okręgu Wileńskiego) – sprawę, której inspiratorami mogli być ludzie powiązani z agenturą sowiecką. Środowiska katolickie niechętne były Mackiewiczowi z powodu książek, w których krytykował politykę wschodnią Watykanu w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych („W cieniu krzyża”, „Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy”). Część opozycji w kraju nie mogła zaakceptować jego bezkompromisowej postawy wobec komunizmu, wykluczającej jakąkolwiek ugodę, którą zawsze uważał za przejaw naiwności.
Zmarł w Monachium, w styczniu 1985 roku.
W 1971 roku odznaczony przez prezydenta RP na uchodźstwie Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Laureat nagrody w dziedzinie literatury Fundacji im. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (1972) oraz nagrody honorowej krakowskiego pisma ukazującego się poza cenzurą – „Arki” (1984). W 1974 roku Wydział Slawistyki Uniwersytetu w Kansas City wysunął kandydaturę Mackiewicza do Nagrody Nobla.