Skip to content Skip to footer

Kalendarium życia i twórczości Józefa Mackiewicza

(Z wykorzystaniem kalendarium publikowanego w Dziełach J. Mackiewicza wydawanych przez Wydawnictwo KONTRA)

1902

1 kwietnia (19 marca starego stylu) urodził się w Petersburgu. Do metryki wpisano mu: “syn potomstwiennych dworian wilenskoj gubernii”. Ojciec, Antoni, był współwłaścicielem i dyrektorem firmy importującej wina “Fochts i Ska”. Matka, Maria z Pietraszkiewiczów, pochodziła z Krakowa. Józef miał starszego brata – Stanisława (1896-1966), i nieco– starszą siostrę – Sewerynę (1900-2002).

1907

Mackiewiczowie przenoszą się do Wilna. Dzieciństwo spędził Józef w otoczeniu licznej rodziny, którą dopiero późniejsze wypadki miały podzielić na Polaków, Litwinów i bolszewików, dzieląc na zawsze granicami państwowymi, a jeszcze bardziej ideologiami. Mąż jednej z kuzynek Mackiewicza był ministrem spraw zagranicznych nacjonalistycznej Litwy, mąż drugiej – szefem GPU w Mińsku.

1910

Zaczyna uczęszczać do gimnazjum klasycznego Winogradowa.

1914

13 maja – śmierć ojca.

1915

5 września Niemcy wzięli Wilno. Gimnazjum Winogradowa ewakuowano do Moskwy. Mackiewicz przechodzi do szkoły prowadzonej przez prof. Stanisława Kościałkowskiego.

1919

1 stycznia niespełna siedemnastoletni uczeń VI klasy gimnazjum idzie jako ochotnik na wojnę z bolszewikami. Służy w 10 pułku ułanów Litewsko-Białoruskiej Dywizji, następnie – na własne życzenie – zostaje przeniesiony do 13 pułku majora Dąbrowskiego. Po stronie polskiej w tej wojnie walczyli także Kozacy kubańscy i ochotnicy rosyjscy. Zetknięcie się z nimi miało wpływ na późniejszą twórczość literacką i poglądy polityczne Mackiewicza.

1920

15 lipca 13 pułk osłania odwrót wojsk polskich z Wilna.

1921

Mackiewicz rozpoczyna studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, kontynuuje je później w Wilnie. Jak twierdził, właśnie studia przyrodnicze uprzytomniły mu całą niedorzeczność nacjonalizmów.

List żołnierza – kawalerzysty”. W  “Dzienniku Poznańskim”, nr 11 z 6 lutego 1921 r., ukazuje się tekst prawdopodobnie pierwszego drukowanego utworu Józefa Mackiewicza – jego “najstarszy zachowany przejaw twórczości publicystycznej”

1923-1939

Praca w wileńskim dzienniku “Słowo“, redagowanym przez brata (Stanisława Cata-Mackiewicza). Pisuje głównie reportaże i artykuły interwencyjne.

1924

Ślub z Antoniną Kopańską, nauczycielką z Wilna (zm. 1973 w Warszawie). Małżeństwo rozpadło się po kilku latach. Z tego związku urodziła się córka Halina.

1931

Pan poseł i Julia – sztuka sceniczna, dramat w 3 aktach napisany przez Józefa Mackiewicza i Kazimierza Leczyckiego, wystawiony w Teatrze Miejskim w Wilnie.

1932

22 sierpnia – śmierć matki.

1933

Po ostatecznym rozejściu się z żoną, Mackiewicz wiąże się na krótko z Wandą Żyłowską (zmarła w czasie wojny), z którą ma córkę Idalię. Poznaje Barbarę Toporską (ur. 1913), dziennikarkę pracującą w “Słowie“,  z którą niebawem rozpocznie wspólne życie.

Ukazuje się “Wileńska powieść kryminalna” – satyra społeczno-polityczna w formie powieści detektywistycznej napisana przez grupę autorów (Stanisław Mackiewicz – 4 rozdziały, Józef Mackiewicz – 12 rozdziałów, Jerzy Wyszomirski – 10 rozdziałów i Walerian Charkiewicz – 1 rozdział) ukrywającą się pod pseudonimem Felicja Romanowska. Powieść drukowana była w odcinkach na łamach dziennika “Słowo” w Wilnie między 7 marca a 14 kwietnia 1933.

1936

Tom nowel 16-tego miedzy trzecią a siódmą.

1938

Bunt rojstów – wybór reportaży, które pisywał dla “Słowa“.

Mackiewicz nieformalnie przechodzi na prawosławie na znak protestu przeciwko polityce państwa na Kresach.  Wg. prof. Jacka Trznadla “Była to czysto ideowa deklaracja […] dla podkreślenia protestu przeciw polityce sanacyjnej wobec cerkwi unickiej i prawosławnej. Potwierdza to również córka Józefa, Halina Mackiewicz, zapewniając, że Józef Mackiewicz był katolikiem. Jak wiadomo, pogrzeb Józefa Mackiewicza w Londynie, odbył się w ceremoniale katolickim.

1939

3 maja – według niektórych źródeł – Mackiewicz i Toporska zawarli ślub w cerkwi prawosławnej. Zaprzecza temu córka Józefa, Halina Mackiewicz. Nie znaleziono żadnego dokumentu potwierdzającego to wydarzenie.

17 września, na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej, ucieka do Kowna. 14 października w litewskiej gazecie “Lietuvos Žinios” zamieszcza artykuł pt. Mes Vilniukai (My Wilnianie), w którym krytykuje przedwojenną politykę państwa polskiego wobec Ukraińców i Białorusinów (co robił już wcześniej w swoich publikacjach w “Słowie“) oraz wyraża radość z powodu opuszczenia Wilna przez wojska sowieckie i przybycia wojsk litewskich.

25 listopada, po zajęciu Wilna przez Litwinów (28 października), zaczyna wydawać (będąc zarazem redaktorem) jeden z dwóch polskich dzienników – “Gazetę Codzienną”. Z dużo mniejszym powodzeniem niż przed wojną (ze względu na znacznie bardziej radykalny nacjonalizm administracji litewskiej) stara się walczyć o utrzymanie wielokulturowego charakteru kraju.

1940

W maju rząd Republiki Litewskiej pozbawia Mackiewicza prawa wydawania czegokolwiek. 15 czerwca rozpoczyna się powtórna okupacja sowiecka. Mackiewicz żyje w nędzy, pracując jako drwal i woźnica.

1941

W lipcu niemieckie władze okupacyjne proponują Mackiewiczowi redagowanie pisma w języku polskim. Odmawia kategorycznie. W wydawanym przez władze niemieckie po polsku “Gońcu Codziennym” zamieszcza następujące teksty: Przeżyliśmy upiorną rzeczywistość (nr 2, 27.07); Moja dyskusja z NKWD (nr 6-9, 31.07-3.08), włączony po wojnie do powieści Droga donikąd; To dopiero byłaby klęska (nr 16, 10.08) i Prorok z Popiszek (nr 68-70, 7-10.10), który także wykorzystał w Drodze donikąd. Fakt publikowania w “Gońcu Codziennym” stał się pretekstem do oskarżeń Mackiewicza o kolaborację z hitlerowcami i wyroku śmierci wydanego przez Sąd Specjalny AK w niejasnych okolicznościach i nie wiadomo kiedy (w końcu 1942 lub na początku 1943).

1943

Późną wiosną wyrok śmierci miał zostać formalnie odwołany (też w niejasnych okolicznościach). W maju na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych jedzie do Katynia, by być świadkiem ekshumacji zwłok oficerów polskich, zamordowanych przez Sowietów. Po powrocie udziela “Gońcowi Codziennemu” (nr 577 z 3 czerwca) wywiadu pt. Widziałem na własne oczy. Jesienią jest przypadkowym świadkiem masakry Żydów w Ponarach.

1944

W maju, aby uniknąć trzeciej okupacji sowieckiej, Mackiewiczowie przedostają się do Warszawy. Tam wydali trzy numery pisma “Alarm”, w którym dowodzili, że klęska Niemiec na froncie wschodnim przed kapitulacją na Zachodzie będzie końcem nadziei na niepodległość wszystkich krajów w Europie Wschodniej, z Polską włącznie – grozi im bowiem okupacja sowiecka. Było to oczywiście sprzeczne z polityką rządu polskiego na uchodźstwie. Jesienią dotarli do Krakowa, gdzie Mackiewicz napisał broszurę Optymizm nie zastąpi nam Polski.

1945

18 stycznia, gdy Armia Czerwona zbliżała się do Krakowa, Mackiewiczowie rozpoczęli ucieczkę na Zachód. Dotarli do Rzymu, gdzie na zlecenie Biura Studiów II Korpusu gen. Andersa Mackiewicz opracował białą księgę o zbrodni katyńskiej.

12 listopada Sąd Koleżeński Związku Dziennikarzy Polskich – Syndykat “Włochy” wymierza Mackiewiczowi naganę za artykuł w “Lietuvos Žinios”  oraz uniewinnia “od zarzutu, że w okresie od 1940 do 1944 pracował w prasie okupacyjnej niemieckiej, wydawanej w języku polskim”.

Rzymski “Orzeł Biały” publikuje reportaż Ponary-Baza.

1946

Oddział Kultury i Prasy II Korpusu w Rzymie wydaje książeczkę/broszurę autorstwa Józefa Mackiewicza, pseudonim „Jusuf Jancza” pod tytułem „Azerbajdżan

Mackiewicz zaczyna drukować regularnie w pismach emigracyjnych, m.in. w Lwów i Wilno, “Wiadomości“, “Kultura” (od roku 1951). Współpracuje też z emigracyjną prasą rosyjską, litewską, ukraińską i białoruską. Jego dorobek publicystyczny w ciągu czterdziestu lat przeżytych na emigracji jest ogromny.

1947

W kwietniu Mackiewiczowie przenoszą się do Londynu.

12 grudnia tygodnik “Lwów i Wilno” publikuje I część artykułu Mackiewicza Nudis Verbis, krytykującego politykę wojenną rządu na uchodźstwie i dowództwa AK. Urażeni AK-owcy wszczynają starania o “osądzenie kolaboracjonizmu” Mackiewicza – rozpoczyna się na dobre tzw. sprawa Mackiewicza.

1948

Ukazuje się w Londynie pierwsze wydanie napisanej przez Mackiewicza książki Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. W. Andersa, bez nazwiska autora. Miała później wiele wydań.

Mackiewicz zrywa stosunki z bratem – Stanisławem Catem-Mackiewiczem (zobacz) i opracowuje nową wersją książki o Katyniu z myślą o przekładach na inne języki (zobacz).

1949

Katyn – ungesühntes Verbrechen – pierwsze wydanie nowej książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej (ukazało się w Szwajcarii po niemiecku).

1951

The Katyń Wood Murders – angielskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej; stało się podstawą przekładów na wiele języków.

22 sierpnia 1951 r. w Londynie Józef Mackiewicz spisuje swój pierwszy testament

1952

15 stycznia eksterytorialne Centrum PEN-Clubu dla Pisarzy na Wygnaniu przyznaje swoje członkostwo Mackiewiczowi.

Mackiewicz został powołany przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (tzw. Komisję Maddena) jako świadek i ekspert zarazem.

Le massacre de la forêt de Katyn – belgijskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

The Katyn Wood Murders – kolejne, angielskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

The Katyn Wood Murders – amerykańskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

1954

Il massacro della foresta di Katyn – włoskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

1955

Mackiewiczowie przenoszą się do Monachium, gdzie mieszkali aż śmierci. Żyli w biedzie, utrzymując się z mizernych honorariów.

Droga donikąd – powieść o życiu na Litwie, gdy stała się republiką sowiecką.

Karierowicz – akcja rozpoczyna się wprawdzie w ostatnim okresie wojny polsko-bolszewickiej, ale jest to powieść psychologiczna, bez tła politycznego.

Mackiewicz wygrywa plebiscyt na “Najulubieńszego pisarza czytelników »Wiadomości«” i otrzymuje nagrodę ufundowaną przez firmę Tazab z Londynu.

1956

Zrywa wszelkie wszelkie kontakty ze swym bratem Stanisławem, który po okresie premierowania rządowi na uchodźstwie (1954-1955) powrócił do PRL.

1957

Kontra – powieść o Kozakach, obywatelach ZSRS  i emigrantach politycznych, którzy w wojnie sowiecko-niemieckiej walczyli przeciw bolszewikom, a następnie zostali im wydani przez aliantów na podstawie układu jałtańskiego.

Zostaje wydana w Polsce, w wydawnictwie MON powieść pt. “Dno nieba”. Autor książki skrył się pod pseudonimem Roman Lutosławski. Jak podaje Barbara Toporska oraz Jan Zieliński, została ona napisana przez Mackiewicza.

Las fosas de Katyn – hiszpańskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

Die Tragödie an der Drau: Die verratene Freiheit – niemieckie wydanie Kontry

1958

Katyn – ungesühntes Verbrechen – kolejne, niemieckie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

Dno nieba – drugie wydanie książki

1959

Czytelnicy londyńskiego tygodnika “Wiadomości” wybrali Mackiewicza do grona członków emigracyjnej Polskiej Akademii Literatury. Liczyła 15 członków i przyznawała co roku nagrody “Wiadomości” za „najwybitniejszą książkę Polaka wydaną na emigracji”.

W lipcu Mackiewicz występuje z PEN-Clubu w czasie trwania XXX Międzynarodowego Kongresu tej organizacji we Frankfurcie nad Menem na znak protestu przeciwko temu, że sprzeniewierza się ona swemu statutowi i nie bierze w obronę gnębionych w państwach komunistycznych pisarzy.

Der Weg ins nirgendwo – niemieckie wydanie Drogi donikąd

Le chemin qui ne mene nulle part – francuskie wydanie Drogi donikąd

1960

Las fosas de Katyn – kolejne, hiszpańskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

1961

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę im. Herminii Naglerowej przyznaną przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie.

1962

Sprawa pułkownika Miasojedowa, która z punktu widzenia chronologii otwiera wielki cykl powieściowy Mackiewicza, a zarazem obejmuje cały okres będący tłem wydarzeń pozostałych powieści. Jest to bowiem historia słynnej niegdyś sprawy Sergiusza Miasojedowa, straconego w czerwcu 1914 roku, a także dalszy jej ciąg – aż do bombardowania Drezna pod koniec II wojny światowej.

Własnym sumptem wydaje Zwycięstwo prowokacji – rozprawę o przyczynach rozprzestrzeniania się komunizmu w świecie; co uruchamia kolejną falę przypominania tzw. sprawy Mackiewicza

2 stycznia 1962 r. w Monachium, Józef Mackiewicz potwierdza testament spisany w Londynie w 1951 r.

1963

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę im. Anny Godlewskiej z Zurychu.

Road to Nowhere – angielskie wydanie Drogi donikąd

1964

Zbiór nowel Pod każdym niebem (uzupełniony o kilka utworów przedwojennych, opatrzony posłowiem Barbary Toporskiej, ukazał się ponownie w roku 1989 pod tytułem Ściągaczki z szuflady Pana Boga).

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę londyńskich „Wiadomości” w konkursie na szkic. Drugie miejsce za tekst „Wielkie arrangement”

Sieg der Provokation – niemieckie wydanie Zwycięstwa prowokacji

Road to Nowhere – amerykańskie wydanie Drogi donikąd

1965

Powieść Lewa wolna o wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku.

11 września 1965 roku w Monachium Józef Mackiewicz ponownie potwierdza testament spisany w 1951 r. dodając: “zapisuję niepodzielnie żonie mojej”

1966

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Literacką ufundowaną przez firmę Tazab za nowelkę „Ballada o nowym sterniku”

1967

Der Oberst – niemieckie wydanie Sprawy pułkownika Miasojedowa

1968

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę londyńskich „Wiadomości” za artykuły drukowane na łamach pisma w 1968 r.

1969

Powieść Nie trzeba głośno mówić – dalszy ciąg Drogi donikąd – epicka panorama II wojny światowej. Nowa powieść znowu staje się powodem następnej fali roztrząsania tzw. sprawy Mackiewicza.

Józef Mackiewicz wydaje w Monachium własnym sumptem broszurę pt. “mówi Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa”…

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Literacką ufundowana przez firmę Tazab – „najznakomitsze opisy krajobrazu i przyrody północno-wschodnich Ziem Utraconych”

Przez północ do tropików – trzecie wydanie książki wydawanej poprzednio pt. Dno nieba

23 lutego 1969 roku w Monachium Mackiewicz, po raz kolejny, potwierdza wcześniej spisany testament

1970

W Londynie powstało Koło Przyjaciół Twórczości Józefa Mackiewicza.

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Stowarzyszenia Lotników Polskich w Brazylii

1971

W dniu Święta Niepodległości Prezydent RP August Zalewski nadał Józefowi Mackiewiczowi Krzyż Komandorski (oryginalnego) Orderu Odrodzenia Polski – “Polonia Restituta”.

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Koła Przyjaciół Józefa Mackiewicza za książkę „Lewa wolna

1972

W cieniu krzyża – książka analizująca politykę papieża Jana XXIII wobec komunizmu.

Fundacja Alfreda Jurzykowskiego z Nowego Jorku przyznaje Mackiewiczowi nagrodę w dziedzinie literatury.

1973

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę nowojorskiego wydawnictwa „Contra” za „Drogę donikąd

El coronel – hiszpańskie wydanie Sprawy pułkownika Miasojedowa

In the Shadow of the Cross – amerykańskie wydanie W cieniu krzyża

1974

Wydział Słowiańskich Języków i Literatur Uniwersytetu w Kansas (USA) wysunął kandydaturę Józefa Mackiewicza do literackiej Nagrody Nobla w 1975 r.; kandydaturę poparło grono rosyjskich uczonych i działaczy emigracyjnych.

A la sombra de la Cruz – meksykańskie wydanie W cieniu krzyża

1975

Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy – dalszy ciąg poprzedniej, o polityce Kościoła wobec komunizmu za pontyfikatu Pawła VI

Zagadek ciąg dalszy – wydane nakładem autora, Londyn/Monachium

Wydział Slawistyczny Uniwersytetu w Kansas, USA, zgłasza kandydaturę Józefa Mackiewicza do Nagrody Nobla

13 sierpnia 1975 roku w Monachium Mackiewicz, po raz kolejny, potwierdza wcześniej spisany testament

1976

O massacre da floresta de Katyn – brazylijskie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

“TRUST” NR 2. Nowy plan zniszczenia antykomunizmu – wydane nakładem autora, Monachium

1979

Mackiewicz rezygnuje z uczestnictwa w jury Nagrody “Wiadomości“, prosząc o skreślenie go z listy członków jury.

1980

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Literacką ufundowaną przez firmę Tazab „dla najniezależniejszego pisarza polskiego na emigracji”

Nie trzeba głośno mówić – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

Droga donikąd – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

1981

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza przyznawaną przez redakcję paryskiej „Kultury” (Józef Mackiewicz odmówił przyjęcia nagrody z powodu laudacji w której został obrażony)

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Towarzystwa Krzewienia Nadziei w Chicago za książkę „Droga donikąd

Lewa wolna – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

1983

Kontra – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

Sprawa pułkownika Miasojedowa – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

Zwycięstwo prowokacji – drugie wydanie książki. Ukazuje się w wydawnictwie Kontra, Londyn

Katyn – ungesühntes Verbrechen – kolejne, niemieckie wydanie książki Mackiewicza o sowieckiej zbrodni katyńskiej

Победа провокации (Pobieda prowokacyi) – rosyjskie wydanie Zwycięstwa prowokacji

Miejmy nadzieję… – amerykańskie wydanie, A. Poray Book Publishing, New York

1984

Wybór artykułów Józefa Mackiewicza i Barbary Toporskiej Droga Pani…

Wybór opowiadań i reportaży Mackiewicza Fakty, przyroda i ludzie.

Mackiewicz otrzymuje Nagrodę Miesięcznika „Arka” „za twórczość prozatorską ze szczególnym uwzględnieniem powieści wydanych ostatnio w kraju: “Droga donikąd“, “Nie trzeba głośno mówić“, “Fakty, przyroda i ludzie” ”

W połowie grudnia Mackiewicz doznał udaru mózgu; został częściowo sparaliżowany i nie odzyskał już przytomności.

1985

31 stycznia – Józef Mackiewicz umiera w Monachium. 20 czerwca – umiera Barbara Toporska. Prochy obojga złożono w Londynie na cmentarzu przy kościele św. Andrzeja Boboli.

W Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza, wychodzącym w Londynie, ukazały się pod datami: 2, 16, 23 lutego 1985, trzy nekrologi zamieszczone przez Barbarę Toporską oraz córki Józefa: Halinę Mackiewicz i Idalię Żyłowską

W Tygodniku Powszechnym z 10 lutego 1985 r., ukazał się nekrolog Józefa Mackiewicza.

W Życiu Warszawy z 26 lutego 1985 r., ukazał się nekrolog zamieszczony przez siostrę Józefa Mackiewicza, Sewerynę Orłosiową, z d. Mackiewicz.

Te dwa nekrologi są jedynymi informacjami o śmierci pisarza jakie ukazały się w Polsce.

Kopiowanie, przetwarzanie, rozpowszechnianie materiałów, ze strony www.jozefmackiewicz.com, w całości lub w części, bez zgody właściciela strony jest zabronione.

© 2024. All Rights Reserved. Opracowanie strony: fdgstudio.net

Go To Top